آموزش علوم تجربی در سنگاپور

اشاره:

سنگاپور جزو معدود کشورهایی است که موفق شده است تا در زمینه تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات با رویکردهای تربیت معلم و آموزش دانش‌آموزان قدم های اساسی بردارد. مسئولین آموزش و پرورش سنگاپور برای راه اندازی رایانه‌های پر سرعت در مدارس، تربیت معلمانی که بتوانند از این فناوری در امر آموزش استفاده کنند، و برای تشویق دانش‌آموزان به پژوهش با استفاده از شبکه، به ساخت وب سایت و طراحی پروژه‌های شبکه‌ای طرح‌های جامع ملی روی آورده اند. بر اساس آخرین داده‌های رایانه بانک جهانی، در سال 2001 به ازای هر پنج نفر، یک دستگاه رایانه در کشور سنگاپور وجود داشته است. این رقم حتی از کشورهایی چون ژاپن و ایالات متحده نیز بالاتر است. بسیاری از دانش‌آموزان مدارس راهنمایی و متوسطه از امکانات اینترنت بی‌سیم و رایانه‌های قابل حمل کیفی برای دریافت درس از وب سایت مدرسه‌ و نیز ارسال پیام به دوستان و تبادل اطلاعات استفاده می‌کنند(Koh, 2003).

1- چهارچوب برنامه درسی علوم تجربی در سنگاپور

هدف از آموزش علوم در سنگاپور، تربیت افرادی است که به علوم و فناوری آشنا گردند. در رویکردهای آموزش علوم افزایش دانش علمی و درک پدیده‌های مرتبط با علوم در اولویت قرار دارند؛ اما چون گسترش دانش علمی دانش‌آموزان با توجه به حیطه‌های شناختی و سن آنها در تمامی حیطه‌های علمی دارای محدودیت است، لذا توانایی اخذ اطلاعات، ایجاد و یا پردازش آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای برخورداری همه دانش‌آموزان از رویکردهای آموزشی همسان، برنامه درسی و سیلابس‌هایی تدوین شده است که بر رشد مهارت‌های تفکر، مهارت‌های فرایندی، نگرش و نیز مهارت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله تأکید دارد. لازمه پیشرفت سریع در علوم و فناوری در هر کشوری، وجود افرادی است که با علوم پایه آَشنایی داشته و دارای سواد علمی- فناورانه باشند و بتوانند با درک واقعیت‌های علمی، در زندگی روزانه خود که مملو از پدیده‌های علمی و فناوری است، تصمیم منطقی و آگاهانه اتخاذ نمایند(SCPDD, 2004)[1].

از طرف دیگر رشد و گسترش محصولات علمی و فناوری سبب می‌شود تا برای واقعی‌تر کردن زندگی افراد جامعه، و درک این واقعیت که علوم و فناوری به زندگی انسانها شکل می‌دهد، ضروری است تا آموزش علوم شامل نگرش‌های مثبت افراد نسبت به خویشتن و جامعه باشد تا آنها بتوانند با زندگی ماشینی کنار آیند. ازاین رو برنامه درسی علوم ابتدایی و راهنمایی در سنگاپور تلاش می‌کند تا از یک طرف دانش‌آموزان را با زمینه‌های علمی آشنا ساخته و شرایط مطالعه و یادگیری بیشتر در آینده و در سطوح بالاتر یادگیری را فراهم نماید و از طرف دیگر با آگاهی دادن به آنها و آموزش روش‌های تفکر، آنها را برای زندگی در یک جامعه علمی آماده نمایند.

در سیلابس ها و چهارچوب استانداردهای آموزش علوم سنگاپور، علوم و کاوشگری علمی در دستور کار قرار دارد. تمامی حیطه های مورد آموزش باید علاوه بر آموزش مفاهیم علمی، منجر به تقویت روحیه کاوشگری نیز شوند. این رویکرد سبب رشد مهارتها و فعالیتهای دست ورزی می شود که برای انجام فعالیتهای علمی و استفاده از روش علمی، عنصری ضروری است. همچنین با استفاده از مفاهیم و مهارتهای عملکردی تلفیقی و درهم تنیده، دانش آموزان خواهند توانست نسبت به بیشتر پدیده های موجود در طبیعت و یا اطراف خود، کنجکاوی نشان دهند. در این رویکرد باید معلمان قادر باشند تا علوم را در قالب چهارچوبهای درهم تنیده و مشتمل بر حیطه های مختلف علمی برای دانش آموزان ارایه نمایند(همان منبع).

در برنامه درسی علوم سنگاپور، در حیطه اهداف دانشی چهار زمینه اصلی علوم تجربی یعنی علوم فیزیکی، علوم زیستی، علوم زمین و علوم بهداشت به صورت درهم تنیده و تلفیقی ارائه می‌شود. در دوره ابتدایی زمینه ها و عنوانهای زیردر برنامه درسی دیده می شوند:

· علوم و کاوشگری علمی (شامل: علم و فناوری، نگرشها و مهارتهای فرایندی علم).

· اندازه‌گیری (شامل: استفاده از ابزارهای اندازه گیری، واحد و مقادیر فیزیکی).

· تنوع (شامل: طبقه بندی مواد، طبقه بندی گیاهان و موجودات زنده، عناصر، ترکیبات و مخلوطها، محلول‌ها و سوسپانسیونها).

· مدل‌ها و سیستمها (شامل: ساختار، عملکرد و سازماندهی سلولهای زنده).

· برهم کنش‌ها (شامل: نیرو و مفاهیم مرتبط، اثر گرما، انتقال گرما).

· انرژی (شامل: منبع انرژی، ذخیره سازی انرژی، فتوسنتز و تنفس).

در دوره راهنمایی نیز زمینه ها و عنوانهای زیر در برنامه درسی ارائه می شود:

· علوم و کاوشگری علمی (شامل: علم و فناوری، نگرشها و مهارتهای فرایندی علم).

· چرخه ها (شامل: چرخه تغذیه در اکوسیستم ها).

· مدل‌ها و سیستم‌ها (شامل: مدل ذره‌ای ماده، مفاهیم ساده اتمها و مولکولها، تکثیر در حیوانات، تولید مثل جنسی در انسان و موجودات زنده).

· برهم کنش‌ها (تغییرات شیمیایی، صوت، مفاهیم ساده از جمعیت، جامعه و اکوسیستم، فرایند انتقال انرژی در اکوسیستم، تهدیدهای زندگی در کره زمین).

· انرژی (نور، الکتریسیته).

در حیطه مهارت‌ها که از اهمیت به سزایی در نظام آموزشی سنگاپور برخوردار است، سعی می‌شود تا با انجام فعالیت‌های عملی و آزمایشگاهی به اهداف زیر که در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی سنگاپور مورد نظر است، دستیابی حاصل شود. این اهداف عبارتند از:

توانایی استفاده از ابزار و وسایل، طرح سوال، مشاهده، طبقه بندی، مقایسه، ارتباط، ارایه یافته‌ها، ارایه فرضیه، پیش بینی کردن، تجزیه و تحلیل، داشتن پشتکار، توانایی مقایسه و تغییر دادن، توانایی بررسی همه گزینه های احتمالی و نیز توانایی تعریف مسئله به صورت شفاف.

در حیطه مهارتهای فرایندی؛ روشهای برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، حل مسائل به صورت خلاق در نظر گرفته شده است (همان منبع).

2- روشهای تدریس علوم تجربی در سنگاپور

با توجه به گفته‌های انگ، تونگ و توه (روبیتال، 1997)، می توان گفت که نظام آموزشی سنگاپور در مواردی مشابه ایران است. سنگاپور همانند ایران دارای جمعیتی جوان بوده و نظام آموزشی آن متمرکز است. کل مخارج دولت در حدود 2/9 میلیارد دلار است که 22 درصد آن صرف آموزش و پرورش، تدارک آموزش کودکان در مدرسه، تهیه وسایل آزمایشگاهی و تجهیز مدارس به سامانه‌های شبکه‌ای رایانه و فراهم کردن آموزش به تناسب توانایی‌های بالقوه هر دانش‌آموز است. توسعه برنامه درسی، انتخاب کتابهای درسی، آموزش و استانداردهای ارزشیابی در وزارت آموزش و پرورش متمرکز شده است. هر دانش‌آموز سنگاپوری حداقل 10 سال آموزش عمومی می بیند که شامل 6 سال دوره ابتدایی و 4 سال متوسطه است. در پایه 1 تا 4، روی سواد پایه و مهارت‌های عددی تاکید می‌شود و تمام دانش‌آموزان بر اساس توانایی‌هایشان طبقه بندی می‌شوند.

عوامل مختلفی درموفقیت دانش‌آموزان سنگاپوری و نظام آموزش و پرورش سنگاپور نقش دارد. اولین و مهم‌ترین عامل کارایی، احساس مسئولیت و فعالیت هدف‌دار و برنامه‌ریزی شده وزارت آموزش و پرورش سنگاپور است. مسئولین نظام آموزشی هستند که با کمک متخصصان تعلیم و تربیت، چارچوب‌های نظام آموزشی و نیز سیلابس‌ها را تهیه و تدوین نموده‌اند. درسایه فعالیت‌های آنان بوده است که کتاب‌های درسی، کار و ارزشیابی سنگاپور بر پایه سیلابس‌های مورد نظر تدوین گشته‌اند. روی هم رفته پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش از معلمان، دانش‌آموزان و کادر آموزشی و تولید محتوا برای آنان به نحو احسن صورت گرفته است (صفری، 1385).

سیلابس‌ها وچهارچوب‌های برنامه درسی سنگاپور کاملاً پویا بوده و با توجه به وضعیت اقتصادی و بازار کار قابلیت‌ اصلاح‌پذیری دارد. فرهنگ اجتماعی کشور سنگاپور نیز در رشد تحصیلی دانش‌آموزان نقش به سزایی دارد. زیرا که خانواده‌ها به تحصیل فرزندشان و یادگیری علوم و فناوری اهمیت زیادی قائل هستند و حاضرند برای افزایش رشد تحصیلی فرزندشان سرمایه‌گذاری نمایند. وجود جو رقابتی در جامعه آموزشی سنگاپور و گسترش این روحیه و فرهنگ به رقابت‌های بین‌المللی، سبب شده است تا خانواده‌ها به برگزاری مسابقات علمی و موفقیت فرزندان خود اهمیت بیشتری قائل شوند. برگزاری مسابقات علمی در سطح مدارس، منطقه‌ای، کشوری و بین‌المللی اهمیت زیادی در نظام آموزشی و نیز در بین خانواده‌ها داشته و روی این اصل بسیاری از خانواده‌ها و مدارس برنامه‌ریزی خاصی برای این مسابقات دارند(Gopinathan& Tan, 1999).

درمدارس سنگاپور استفاده از رویکردهای فعال در آموزش علوم به خوبی بهینه شده و معلم، دانش‌آموز، اولیاء و کادر آموزشی و اداری مدرسه به خوبی با این رویکرد آشنایی دارند. هر ساله دانش‌آموزان از طریق انجام تکالیف، پروژه‌ها، آزمون‌های محتوایی و عملکردی و نیز فعالیت‌های عملی و آزمایشگاهی توسط معلم خود مورد ارزشیابی قرار می‌گیرند. این امر به نوعی در ایجاد جو رقابتی در مدارس نقش مهمی ایفا می‌کند. بر پایه این ارزشیابی‌ها دانش‌آموزان به مدارج علمی و پایه‌های تحصیلی بالاتر ارتقاء یافته و جایگاه علمی و شخصیتی خود را در مدرسه تثبیت می‌نمایند. حتی مدارس سنگاپور نیز در آزمون‌های سالانه مورد ارزشیابی قرار گرفته و از لحاظ سطح علمی، رشد تحصیلی وکسب عناوین افتخارآمیز رتبه‌بندی می‌شود. این امر سبب تشویق دانش‌آموزان و معلمان از طرف کادر اداری مدرسه و اجرای منظم‌تر و دقیق‌تر اهداف آموزشی می‌شود.

3- تربیت معلم علوم تجربی در سنگاپور

برنامه‌های آموزش حرفه‌ای معلمان در سنگاپور، بوسیله شورای ملی آموزش و پرورش تهیه و تدوین شده است که شامل دوره‌های زیر است(Deng& Gopinathan, 1999):

· دوره چهار ساله لیسانس برای تدریس در دوره ابتدایی و راهنمایی

· گذراندن یک دوره یک ساله پس ار فارغ التحصیل شدن در یک رشته دانشگاهی که با گذراندن این دوره، دانشجویان می توانند معلم ابتدایی یا راهنمایی شوند.

· گذراندن دیپلم آموزشی که مدت آن دو سال بوده و می‌توان با گذراندن این دوره، معلم ابتدایی شد.

· دوره های ضمن خدمت که برای تمرین عملی تدریس، از سوی شورای ملی پیشنهاد شده است.

اگر چه جمعیت دانش آموزی سنگاپور همانند ایران جوان است، ولی متوسط سن معلمان ابتدایی و متوسطه آن 41 سال است.

در نظام آموزشی سنگاپور، تربیت معلمانی با قابلیت بالا که بتوانند تمام نیازهای مربوط به مدارس ابتدایی و راهنمایی را پاسخگو باشند، در اولویت قرار دارد. مدرنیزه و روزآمد کردن مداوم دانش، کارایی و توانایی معلمان در حوزه آکادمیک و حرفه ای و همچنین توسعه کالج‌های تربیت معلم به عنوان مراکز رشد حرفه‌ای معلمان، در دستور کار مسئولان آموزش و پرورش سنگاپور قرار دارد(Gopinathan& Tan, 1999).

برنامه درسی دوره تربیت معلم شامل سه سرفصل اصلی است که عبارتند از: دروس تخصصی، دروس تربیتی و آموزشهای ارتقای حرفه‌ای معلمان. آموزشهای تربیتی شامل واحدهای درسی با عناوین: روانشناسی آموزشی، روش‌های تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش در سنگاپور، زبان انگلیسی و مالیایی، تکنولوزی آموزشی، آموزش اخلاقی، و دیگر دروس خدمات آموزشی است. در بخش دروس تخصصی، لازم است تا دانشجویان دوره تربیت معلم، دروس اختصاصی مربوط به علوم و ریاضیات را که هماهنگ با برنامه درسی تلفیقی مدارس است، فرا بگیرند. در بخش آموزشهای حرفه‌ای نیز معلمان آینده علوم موظف هستند تا واحدهایی در زمینه، اقتصاد خانواده، موسیقی، هنر، رایانه و فناوری ITC بگذرانند(Koh,1998).

برنامه درسی تربیت معلم در سنگاپور، بیشتر دانش‌آموز محور بوده و این امر استفاده از روش سخنرانی در فرایند یاددهی- یادگیری را به شدت کاهش داده است. در حال حاضر حرکت به سمت فعال شدن سیستم آموزشی و درگیر شدن دانشجویان تربیت معلم در فعالیت‌های خود یادگیری است. در پایان دوره تحصیلی، دانشجویان باید دوره کارورزی را بگذرانند. این دوره بین 12 تا 16 هفته بوده و بعد از سپری شدن آن ارزشیابی انجام می‌شود. ارزشیابی از دانشجو معلمان هم طی دوره تحصیلی و هم در پایان دوره به صورت کتبی انجام می‌گیرد. دولت سنگاپور برای برقراری توازن بین تئوری و عمل، تعداد مدارس تجربی را برای تمرین معلمی و کارورزی افزایش داده است(همان منبع).

4- روشهای ارزشیابی علوم تجربی در مدارس سنگاپور

در نظام ارزشیابی سنگاپور، استفاده از ارزشیابی مستمر یا تکوینی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این ارزشیابی‌ها، اطلاعات با ارزشی در خصوص میزان رشد تحصیلی دانش‌آموزان در موضوع‌های مختلف درسی در اختیار معلم و مدرسه قرار می‌گیرد. با این اطلاعات بسیار مفید، معلم می‌تواند درباره چگونگی ارتقای یادگیری دانش‌آموزان و یا تغییر روش‌های تدریس به موقع تصمیمات لازم را اتخاذ نماید. برپایه اطلاعات حاصل از ارزشیابی، یک معلم می‌تواند تشخیص دهد که آیا دانش‌آموز می‌تواند به سطح یادگیری بعدی ارتقا یابد و یا اینکه باید با ارایه تمرینات اضافی و یا اصلاح روش‌های تدریس، به یادگیری بیشتر آنها همت گمارد. بنابراین فرایند ارزشیابی می‌تواند به یک معلم کمک کند تا عملکرد دانش‌آموزان را در تشخیص نیازهای آموزشی آنها اصلاح و یا ارتقا بخشد. در ارزشیابی باید از انواع روشهای سنجشی موجود مثل پرسش شفاهی و کتبی، مشاهده چک لیست های عملکردی، آزمونهای عملی، نوشتاری و نیز هماهنگ استفاده کرد. هنگامی که سنجش به صورت پیوسته و زنجیره‌ای انجام پذیرد، معلم بازخوردهای لازم برای برنامه ریزی روزانه تدریس خود را خواهد داشت.

در نظام آموزشی سنگاپور، برای اثر بخشی ارزشیابی‌های انجام گرفته، سعی می‌گردد تا آنان را با فرایند یاددهی- یادگیری تلفیق نمایند و با به کارگیری انواع مختلف تکنیک‌های ارزشیابی، علاوه بر ارزشیابی دانش و درک مفاهیم علمی، توانایی استفاده از مهارت‌های فرایندی و تفکر و رشد نگرش‌های لازم برای فعالیت‌های علمی نیز مورد ارزشیابی قرار گیرد(SCPDD, 2004).

تمامی کتاب‌های درسی، کار و ارزشیابی مدارس سنگاپور، برای هر سطح و پایه‌ای، بر پایه سیلابس‌های تنظیم شده از طرف وزارت آموزش و پرورش سنگاپور تدوین شده‌اند. علی‌رغم وجود کتاب‌های متنوع درسی برای هر سطح، مدارس سنگاپور مجبور هستند تا از کتاب‌های یکسانی در سراسر کشور استفاده نمایند.

علاوه بر کتاب‌های درسی و کار، در نظام آموزشی سنگاپور استفاده از کتاب‌های ارزشیابی از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است. کتاب‌های ارزشیابی سبب می‌شوند تا دانش‌آموزان در کنار کتاب‌های کار مدرسه تمرینات اضافی نیز داشته باشند. این کتاب‌ها تمامی موضوعات درسی و نیز فعالیت‌های کتاب‌های کار را پوشش می‌دهند. اغلب هر دانش‌آموز سنگاپوری برای هر موضوع درسی دارای یک کتاب ارزشیابی مجزا می‌باشد و برای خانواده‌های سنگاپوری چیزی غیرعادی نیست که برای پیشرفت تحصیلی فرزندشان دهها کتاب ارزشیابی تهیه نمایند.

کتاب‌های ارزشیابی به طور گسترده‌ای به عنوان بخشی از برنامه درسی مدارس سنگاپور مورد استفاده قرار می‌گیرند و اوقات فراغت دانش‌آموزان را در زمان‌های خارج از مدرسه پر می‌نمایند. کتاب‌های ارزشیابی ریاضی و علوم در سنگاپور دانش‌آموزان را ترغیب می‌کنند تا تمرین‌های بیشتری حل کرده و با مسائل و تمرین‌های سخت‌تر و چالش‌برانگیزتر از مفاهیم موجود در کتاب‌های درسی برخورد نمایند. درکتاب‌های ارزشیابی مربوط به ریاضی و علوم تجربی، تمرین‌هایی ازنوع چندگزینه‌ای، سئوال‌های تشریحی، سئوال‌های مربوط به یادگیری مهارت‌های تفکر، مهارت‌های خلاقیت، تمرین‌هایی جهت دست‌ورزی و نیز آمیخته‌ای از دو یا چند الگوی ذکر شده طرح می‌گردد(Yeoh, 2005).

دانش‌آموزان سنگاپوری بعد از سپری کردن دوره ابتدایی که ارزشیابی کیفی پایه های مختلف آن را طی می‌کنند، در پایان این دوره در انتهای پایه ششم در یک آزمون هماهنگ جامع سراسری به نام «آزمون ترک مدرسه دوره ابتدایی» (PSLE)[2] شرکت می‌کنند. دانش‌آموزان با توجه به امتیاز کسب شده در این آزمون می‌توانند برای ادامه تحصیل ادامه رشته داده و وارد دوره‌های نظری، فنی و ویژه شوند. دوره ویژه که برنامه درسی مشترکی را با دانشگاه آکسفورد دنبال کرده و طول مدت آن چهار سال است. بعد از اتمام این دوره آزمون GCE[3] با سطح O برگزار شده و فارغ التحصیلان می‌توانند وارد مرحله پیش‌دانشگاهی شوند. لازم به ذکر است که از سال 2006، آزمون‌های فارخ ااتحصیلی از دوره متوسطه و پیش‌دانشگاهی در همه رشته‌های تحصیلی سنگاپور، از طریق آزمون های استاندارد و بین‌المللی GCE برگزار می‌شود.

منبع: بخشی از طرح پژوهشی «مطالعه تطبیقی استانداردهای آموزش علوم در ایران و چند کشور موفق»، پژوهشگر: دکتر عابد بدریان، ناظر طرح: مهندس طاهره رستگار، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

[1] (SCPDD), Singapore Curriculum Planning & Development Division (2004), Science Syllabus for Lower Secondary, Ministry of Education, Singapore.

[2] Primary School Leaving Examination

[3] Singapore-Cambridge General Certificate of Education Ordinary-level