تشخیص تعداد جمله در نظم و نثر

برای تشخیص تعداد جملات در نظم و نثر به شیوه زیر عمل می کنیم.

** ابتدا فعلهای متن را می خوانیم. به تعداد فعلهای موجود جمله داریم.

مثال 1 -: رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن: می بینیم که سه فعل دارد.

پس این مصرع سه جمله است.

مثال 2 - صیاد بی روزی ماهی در دجله نگیرد و ماهی بی اجل در خشکنمیرد.

** سپس دقت می کنیم که آیا عبارت مورد نظر، فعل محذوف دارد یا نه؟

مثال 1-: یکی را گفتند: عالم بی عمل به چه ماند؟ گفت: به زنبور بی عسل.

سه فعل وجود دارد. بنابر این قطعا سه جمله داریم. اما با کمی دقت متوجه

می شویم که جای یک فعل خالی است. بله... در انتهای عبارت.

گفت: به زنبور بی عسل (ماند). پس با توجه به فعل محذوف " ماند"، چهار جمله داریم.

مثال 2 - گفتمش عزم دیار یار داری؟ گفت آری.

می بینیم که سه فعل داریم و سه جمله. اما یک فعل هم محذوف است:

... آری (دارم).

بنا براین این مصرع فوق چهار جمله دارد.

مثال 3 - هزار باره چراگاه خوشتر از میدان // ولیکن اسب ندارد به دست خویش عنان

یک فعل بیشتر نداریم و یک جمله. اما اگر دقت کنیم می بینیم که در مصرع اول، فعل (است ) حذف شده...

هزار باره چراگاه خوشتر از میدان است.

** منادا هم جمله محسوب می شود:

گفتی به برم بنشین یا از سر جان برخیز

فرمان برمت جانا بنشینم و بر خیزم. = هفت جمله.

** شبه جمله ها هم یک جمله محسوب می شوند.

مثال: آفرین! نقاشی قشنگی کشیده ای: دو جمله..

*** گاهی اوقات افعال اسنادی به صورت مخفف می آیند. (م = هستم،، ی = هستی،، ند =هستند،، یم = هستیم). اینها هم فعل هستند ولی به صورت مخفف.

مثال: گفتم : مذمت اینان روا مدار که خداوند کرمند (هستند). گفت غلط گفتی که بنده درمند.(هستند)..

مثال 2 - روزگاری است که سودا زده ی روی توام (هستم) = دو جمله.

*** گاهی اوقات جمله، فقط یک فعل است. به عبارت دیگر فعلها هر چند به تنهایی در عبارتی قرار بگیرند، یک جمله محسوب می شوند. مثال:

گفتم غم تو دارم، گفتا غمت سر آید // گفتم که ماه من شو، گفتا اگربر آید.

بیت بالا هشت جمله است.