اسلوب معادله چیست؟

اسلوب معادله درکتاب درسی دوره متوسطه

اسلوب معادله.اصطلاحی است که برای اولین بار دکتر شفیعی کدکنی به کاربرده است ایشان می گویند:

به خاطراستفاده درسبک شناسی ان رابه عمد ساخته ام وهمچنین به خاطر اشتباه نشدن با ارسل المثل وهرنوع مصراع حکمت امیز دیگری که بتواند جای مثل را بگیرد

ویژگی های اسلوب معادله:

یک ساختارمخصوص نحوی است یا به عبارت دیگر دو مصراع یک بیت کاملا" از نظرنحوی مستقل است و هیچ حرف ربط یا شرط یا چیز دیگری دو مصراع یا بیت را از نظر معنی ونحوی با هم مرتبط نمی کند مثلا دربیت:

سرم ازخدای خواهد که به پایش اندر افتد که در اب مرد ه بهتر که در آرزوی ابی

حرف ربط که در مصراع دوم باعث شده که مصراع دوم وابستگی به جمله ی قبل داشته باشد واین ارایه را ندارد ویا در بیت:بلبل از گل بگذرد چون در چمن بیند مرا بت پرستی کی کند گر برهمن بیند مرا

تکرار بیند مرا در هر دو مصراع سبب ارتباط معنایی بین دو مصراع شده

بهترین راه برای شناخت این ارایه بررسی از دید گاه زبان شناختی است که در قالب معادله ی دو جمله بررسی شود به عبارت دیگر مصراع ها معادلی برای یک دیگر هستند

محرم این هوش جز بیهوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیست

می توان علامت = بین دو مصراع قرار داد وهر کدام از مصراع ها دو سوی معادله دانست به عبارت دیگر هر کدام از مصراع ها می توان به جای مصراع دیگری قرار داد و معنی واحدی دریافت کرد

عشق چون اید برد هوش دل فرزانه را دزد دانا می کشد اول چراغ خانه را

به عبارت دیگر شاعر پیام اصلی را در یک مصراع می اورد وبه خاطر ملموس تر شدن ان اشاره به موضوعی محسوس و مادی در قالب تشبیه بدون استفاده از ادات تشبیه می نماید و تقریبا"می توان بین دو مصراع «همان گونه که»قرار داد ومعنی درستی از ان استنباط کرد

این ارایه از قرن دهم به بعد محور اصلی سبک هندی قرار می گیرد ودر شعر قدما نمونه هایی دارد

با این تفاوت که در شعر قدما معمولا بین دو بیت میاید ولی در سبک هندیبا این بسامد بالافقط بین دو مصراع یک بیت می آید مانند:

حذر کن ز نادان ده مرده گوی چو دانا یکی گوی وپرورده گوی

صد انداختی تیر وهر صد خطاست اگر هوشمندی یک اندازو راست

و در سبک هندی از بیدل دهلوی:

جهان خونریز بنیاد است هشدار سر سال از محرم آفریدند

آرایه مذکور در سروده های شاعران سبک هندی شاخه ایرانی مانند صائب، طالب آملی وسلیم تهرانی به وفور یافت می شود حتی در بعضی از غزلیات پایه واساس تمام غزل این آرایه را دارد ولی در سبک هندی شاخه هندی این ارایه نسبت به شاخه ایرانی کمتر یافت می شود مانند شعر بیدل دهلوی.

در ایران نیز شاعرانی چون حافظ کمتر از اسلوب معادله بهره برده است ولی شاعر همشهری او سعدی شیرازی از این ارایه بسیار استفاده کرده است وگویا در این راه به شاعر معروف عرب متنبی که شهرتش در بین اعراب به این آرایه است نظر داشته است.

اینک نمونه ای از آرایه اسلوب معادله در کتاب های درسی دوره ی متوسطه.

پیشانی عفو تورا پر چین نسازد جرم ما آینه کی بر هم خورد از زشتی تمثالها

دل من نه مرد آن است که با غمش برآید مگسی کجا تواند که بیفکند عقابی

برای خاطرم غم افریدند طفیل چشم من نم آفریدند

وداع غنچه را گل نام کردند طرب را ماتم غم آفریدند