ردیف و قافیه در شعرهای ابتدیی

مهمترین آرایه های ادبی در ادبیّات فارسی عبارتند از: تشبیه. استعاره. کنایه. حقیقت و مجاز.واج آرایی. سجع. موازنه و ترصیع. جناس. اشتقاق. تکرار و تصدیر. مراعات نظیر. تلمیح. تضمین. تضاد.تناقض. حس آمیزی. ایهام.لف و نشر. اغراق
1- ردیف: کلمه یا کلمات تکراری که در پایان ابیات به معنای یکسان به کار می روند، ردیف می گویند. آوردن ردیف در شعر اختیاری است. شعری که دارای ردیف باشد، به آن مُردّف گفته می شود. مثال:
ای ساربان آهسته ران، کارام جانم می رود وان دل که با خود داشتم، با دلستانم می رود
2- قافیه: به واژه هایی که در پایان مصراع ها می آید و یک یا چند حرف آخر آن ها مشترک می باشد. در بیتی که ردیف وجود داشته باشد، کلمات قافیه قبل از آن می آیند و در بیتی که ردیف نداشته باشد کلمات قافیه در پایان بیت می آیند. آوردن قافیه درابیات شعر اجباری است.
مثال:سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند
دل من همی داد گفتی گوایی که باشد مرا ازتو روزی جدایی

قافیه چیست؟ ردیف چیست؟ انواع قافیه

تعریف قافیه چیست؟

هر شعر نظمی باید قافیه داشته باشد. برای تعریف قافیه باید بگوییم: به کلماتی که در انتهای هر مصراع بیایند + هم وزن باشند + در حرف آخر با هم مشترک باشند، قافیه گفته می شود.

تعریف ردیف چیست؟

تعریف ردیف اینگونه است: به کلماتی که دقیقاً عین هم باشند و بعد از قافیه بیایند، ردیف می گویند. یک شعر یا یک بیت می تواند ردیف نداشته باشد یا می تواند دارای باشد که به آن مردّف می گویند.

مثالی برای شعر مردف:

مسلمانان مرا وقتی دلی بود ….. که با وی گفتمی گر مشکلی بود

به گردابی چو می افتادم ازغم ….. به تدبیرش امید ساحلی بود

بود در مصراع اول،دوم و سوم ردیف است و دلی،مشکلی و ساحلی قافیه است

مثال برای شعر بدون ردیف:

ای نعمت ولایت تو، بهترین نعم ….. وی لطف بی نهایت تو شامل امم
هم کاشف الغمومی و هم باقر العلوم ….. هم چشمه کمالی و هم منبع حکم

کلمات نِعَم،اُمَم و حکم ردیف نیستند (چون قرار ما این بود که ردیف ها عین هم باشند) پس اینها قافیه می باشند.

نکته:

آوردن ردیف اختیاری است و شاعر می تواند ردیف را نیاورد. اما اگر در بیت اول شعری ردیف آورده شد شاعر باید در ابیاتی بعدی هم ردیف را بیاورد، وگرنه شعر ناقص است.

انواع قافیه را بشناسید

انواع قافیه چیست؟ در یک دسته بندی قافیه را به چهار بخش: قافیه متوالی – درونی – میانی – پایانی تقسیم می کنند.

قافیه درونی آن است که قافیه اضافی دقیقا در وسط مصرع ها نمی آید گرچه از نظر وزن قرینه یکدیگر هستند:

هم رنگ رویش در چمن گل با سمن گردیدمی

دایم به بویش چون صبا گر چمن گردیدمی

این بیت قافیه پایانی نیز دارد.

قافیه درونی در اوزانی که هر مصرع آنها به دو بخش مساوی تقسیم می شود، آخر سه نیم مصرع اول بیت می تواند قافیه دار باشد، این نوع قافیه را می توان قافیه میانی نامید.

قافیه میانی کاربرد زیادی دارد:

در رفتن جان از بدن، گویند هر نوعی سخن

من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود

قافیه پایانی در این نوع شعر قافیه اضافی در پایان مصرع ها یا ابیات و قبل از قافیه اصلی می آید:
طرفه می دارند یاران صبر من بر داغ و درد

داغ و دردی کز تو باشد خوشتر است از باغ و ورد

و یا

ای از مکارم تو شده در جهان خبر

افکنده از سیاست تو آسمان سپر