جمله معترضه

جمله معترضه چیست؟

جمله معترضه: جمله ای است که در ضمنِ جمله اصلی می آید و اگر آن را حذف کنیم خللی در معنا و مفهوم جمله اصلی پدید نمی آید؛ودربین دوخط تیره می آید-

جمله معترضه بر دو نوع است:

1- دعایی. مانند: «جواد - خدا حفظش کند - جوان مؤدّبی است». (در این عبارت، جمله «خدا حفظش کند» معترضه است).

2- توضیحی: سعدی - بزرگترین سجع نویس ایرانی - در قرن هفتم می زیست

فرق جمله معترضه و بدل:

- جمله معترضه جمله است ولی بدل جمله نیست

ویژگی های بدل

ویژگی های بدل که ما آنها را با عنوان «راه های تشخیص بدل» می شناسیم عبارت اند از:

1 – بدل و اسم قبل از آن باید در جمله، یک نقش داشته باشند.

2 – بدل و اسم قبل از آن باید یک چیز یا یک شخص باشند و دو چیز یا دو کس مستقل از هم نباشند.

3 – بدل از جمله قابل حذف شدن باشد؛ بدون این که به معنی جمله آسیبی برسد.

4 – اسم قبل از بدل نباید کسره داشته باشد.

5 – بدل بین دو ویرگول قرار می گیرد.

مثال: فردوسی، حماسه سرای بزرگ ایران، سخن را به آسمان علیین برد.

که اگر این مثال را با روش ها یا همان ویژگی های شش گانه ی فوق بررسی کنیم؛ می بینیم که:

1 – حماسه سرای بزرگ ایران و فردوسی هر دو در جمله نقش نهادی دارند.

2 – هر دو یک شخص هستند. یعنی فردوسی همان حماسه سرای بزرگ ایران است و این ها دو شخص مستقل از هم نیستند.

3 – ما می توانیم بدل (حماسه سرای بزرگ ایران)را از جمله حذف کنیم؛ بدون این که به معنی جمله آسیبی برسد.

4 – بعد از بدل (حماسه سرای بزرگ ایران)بلافاصله فعل نیامده است.

5 – اسم قبل از بدل (فردوسی)کسره ندارد.

6 – بدل (حماسه سرای بزرگ ایران)بین دو ویرگول قرار گرفته است.

فرق بدل با صفت و مضاف الیه

فرق بدل با صفت، آن است که موصوف با کسره به صفت اضافه می شود، ولی مبدل منه (اسم قبل از بدل)با کسره به بدل اضافه نمی شود. (انوری، 128)

فرق بدل با مضاف الیه، آن است که اولا: مضــاف با کســره به مضاف الیـــه اضـــــافه می شود، ولی مبدل منه (اسم قبل از بدل)به بدل اضـــافه نمی شود. ثانیا: مضـــاف ومضاف الیه دو موجود مستقل وجداگانه اند، در حالی که بدل و اسم قبل از آن هردو یکی هستند. (انوری، 128)

منابع و ماخذ

ا – انوری، حسن، دستور زبان فارسی، جلد2، چاپ بیستم، انتشارات فاطمی، تهران، 1379

2 – ناتل خانلری، پرویز، دستور زبان فارسی، چاپ هجدهم، انتشارات توس، تهران، 1380

3 – خیامپور، عبدالرسول دستور زبان فارسی، چاپ یازدهم، انتشارات ستوده، تبریز، 1382

نویسنده ی مقاله: محمد حسین زاده