مطالب مهم فصل ششم و هفتم درس علوم تجربی پایه ی پنجم

1- ما اطلاعات خود را از محیط چگونه به دست می آوریم؟ با استفاده از چشم، گوش، بینی، زبان و پوست.

2- اگر بخواهیم برای چشم، گوش، بینی، زبان و پوست یک نام کلی بگذاریم، چه نامی مناسبتر است؟ اندامهای حسّی.

3- اگر کسی نتواند ببیند، ببوید، بشنود، بچشد ویا لمس کند، چه می شود؟ نبودن هرکدام از این حواس انسان را با مشکلات زیادی روبرو می کند. انسان در این حالت از بسیاری خطرهای محیط آگاه نشده و نمی تواند رفتار مناسبی در برابر آنها داشته باشد.

4- با کدام دستگاههای بدن در پایه های قبلی آشنا شده اید؟ دستگاههای حرکت، گوارش، گردش خون و تنفس.

5- اندامهای هریک از دستگاههای بدن را نام ببرید؟ معده وروده ها اندام دستگاه گوارش، بینی و ششها اندام دستگاه تنفس، قلب و رگها اندام دستگاه گردش خون و استخوانها ماهیچه ها اندام دستگاه حرکتی هستند.

6- شما اگر بخواهید در یک مسابقه ی دو شرکت کنید، بدن چه کارهایی را باید انجام دهد؟ ماهیچه ها باید استخوانها را حرکت بدهند، قلب باید تندتر بتپد تا خون و اکسیژن بیشتری به اندامها رسیده و مواد زاید را خارج کند، تنفس باید تندتر باشد تا اکسیژن بیشتری به بدن برسد، چشم باید ببیند تا مسیر را درست بروید، گوش باید بشنود تا شروع وپایان مسابقه را متوجه شوید و بدن باید بتواندتعادل خود را حفظ کند.

7- به نظر شما کارهایی که نام بردید، باید طبق نظم خاصی انجام شود؟ بلی. مثلا بعد از آغاز مسابقه است که بدن به اکسیژن بیشتر نیاز دارد و تنفس باید تندتر شود، خون بیشتری باید به اندامهای حرکتی برسد پس قلب باید تندتر بنپد و.....

8- چه دستگاهی بین اندامهای مختلف بدن هماهنگی به وجود می آورد؟ دستگاه عصبی.

9- دستگاه عصبی از چه بخشهایی تشکیل شده است؟ مغز که در داخل سر قرار دارد، نخاع که در درون ستون مهره ها جای دارد و رشته های عصب.

10- نخاع شبیه چیست؟ شبیه یک طناب سفید رنگ.

11- کارمغز چیست؟ مغز به قلب، معده، کلیه ها، ماهیچه ها و دیگر اندامهای بدن دستور می دهد که کار خود را به موقع و به اندازه انجام دهند. بعلاوه یادگیری و به خاطرسپردن نیز از کارهای مغز است.

12- آیا همه ی کارهای بدن با دستور مغز یا نخاع انجام می گیرند؟ بلی.

13- عصب چیست؟ رشته هایی که از همه ی قسمتهای بدن به مغز و نخاع متصل شده اند.

14- اگر جایی از بدن آسیب ببیند، چگونه درد را احساس می کنیم؟ احساس درد از هرنقطه ی بدن توسط رشته های عصب به مغز می رود و در مغز احساس درد به وجود می آید.

15- شما چگونه انگشت دست خود را حرکت می دهید؟ مغز از طریق رشته های عصب به ماهیچه های انگشت دست فرمان حرکت کردن می دهد. این فرمان از طریق نخاع به عصب دست و سلّول های عصبی موجود در انگشت دست منتقل می شود. ماهیچه ها، انگشت را حرکت می دهند.

16- اگر اتفاقا پای خود را روی جسم تیزی بگذارید، چه می شود؟ رشته های عصب به مغز پیام می برند و مغز به ماهیچه های پا دستور می دهد که خود را از روی جسم تیز بردارد (حرکت غیرارادی).

17- آیا دستگاه عصبی هم از سلّول ساخته شده است؟ بلی.

18- تفاوت مهم سلّولهای عصبی با دیگر سلّولها چیست؟ سلّولهای عصبی اگر آسیب ببینند، نمی توانند خود را ترمیم کنند.

19- چه خصوصیتی سلولهای عصبی را برای کاری که برعهده دارند، مناسب می کند؟ سلّول های عصبی بلند و باریک بوده و به همین دلیل برای انتقال پیام عصبی مناسب هستند.

**** آیا می دانید که:

1- اگر اعصاب احساس گرمی در پوست وجود نداشته باشند، جه می شود؟ فرد متوجه نمی شود که بدنش با چیزگرمی تماس گرفته و امکان دارد بدنش بسوزد.

2- ما چند نوع رفتار داریم؟ دونوع، ارادی و غیرارادی.

3- رفتار ارادی چیست؟ رفتارهایی که خود ما تصمیم می گیریم و انجام می دهیم مانند دویدن.

4- رفتار غبرارادی چیست؟ رفتارهایی که ما برای انجامش تصمیم نمی گیریم مانند تنفس، گوارش غذا، به هم زدن پلکها و....

5- رفتارهای ارادی و غیرارادی ما توسط چه دستگاهی انجام یا کنترل می شوند؟ دستگاه عصبی.

-----------------------

1- ما همواره اطلاعات گوناگونی را از محیط و اندامهای داخلی توسط اندامهای حسی به دست می آوریم.

2- اندامهای حسی با مراکز عصبی ارتباط دارند و آنچه را که از محیط می گیرند به صورت پیامهای عصبی در آورده و به مراکز عصبی مربوط به خود ارسال می کنند.

3- اندامهای حسی ما عبارتند از: حس بینایی، حس شنوایی، حی بویایی، حس چشلیی و حس لامسه (بساوایی).

4- مهمترین حس ما حس بینایی است. ما بیش از 80% اطلاعات خود از محیط را به وسیله ی این حس به دست می آوریم.

----------------------

1- چشم اندام حس بینایی است. چشم تقریبا کروی شکل است و از سه لایه تشکیل شده که از بیرون به داخل عبارتند از:

الف - لایه ی خارجی یا صلبیه ب- لایه ی تیره رنگ میانی به نام مشیمیه پ- لایه ی داخلی یا شبکیه

2- صلبیه پرده ای سخت، ضخیم و سفیدرنگ است که اندامهای داخلی چشم را محافظت می کند.

3- بخش جلو صلبیه برجسته و شفاف است که قرنیه نام دارد. نور از راه قرنیه وارد چشم می شود.

4- مشیمیه تیره رنگ است تا نور درچشم انعکاس پیدا نکند.

5- در مشیمیه رگهای خونی وجود دارند که به قسمتهای مختلف دیواره ی چشم غذا می رسانند.

6- بخش جلو مشیمیه عنبیه نام دارد که در افراد مختلف به رنگهای گوناگون دیده می شود.

7- مردمک چشم در وسط عنبیه قرار دارد ومانند دریچه ای است که نور از آنجا وارد چشم می شود.

8- مردمک در نور زیاد تنگ می شود تا نور کمتری وارد چشم شده ودر نور کم گشاد شده تا نور بیشتری وارد چشم شود.

9- میزان باز و بسته شدن مردمک را دستگاه عصبی مرکزی تنظیم می کند.

10- عدسی چشم پشت مردمک واقع شده که نور را می شکند وروی شبکیه تصویر ایجاد می کند.

11- چشم مانند یک دوربین عکاسی است (دیافراگم دوربین مانند مردمک و نوار فیلم مانند شبکیه است).

12- ماهیچه های مژکی عدسی چشم را قطورتر(برای دیدن اجسام نزدیک) و نازکتر (برای دیدن اجسام دورتر) می کنند.

13- شبکیه دارای سلولهایی است که به نور حساس هستند.

14- عصب بینایی از قسمت پشت شبکیه به مغز می رود.

15- به محل خروج عصب بینایی که هیچ نوری را دریافت نمی کند، نقطه ی کور می گویند. اگر تصویر جسمی روی نقطه ی کور بیفتد، ما آن را نمی بینیم. بالاتر از نقطه ی کور حساس ترین نقطه ی شبکیه به نام نقطه ی زرد قرار دارد.

16- وقتی تصویر جسمی روی شبکیه بیفتد اعصاب بینایی پیامی به مغز می فرستند و ما جسم را می بینیم.

17- سلولهای شبکیه دو دسته اند: دسته ای به نورکم حساس هستند و دسته ای رنگ ها را دریافت می کنند.

18- نزدیک بینی از بیماریهای چشم است که فرد نزدیک بین اجسام دور را به خوبی نمی بیند.

19- دور بینی از بیماریهای چشم است که فرد دور بین اجسام نزدیک را به خوبی نمی بیند.

20- افراد نزدیک بین از عینکهایی باعدسی مقعر و افراد دور بین از عینکهایی با عدسی محدب استفاده می کنند.

21- شب کوری بیماری دیگر چشم است که براثر کمبود ویتامین سی به وجود می آید.در این بیماری فرد در نور کم قادر به دیدن اجسام نیست.

22- کوررنگی بیماری دیگر چشم است که فرد قادر به تشخیص یک یا چند رنگ نیست. این بیماری ارثی است.

23- گل مژه التهاب غده های چرکی کنار مژه ی چشم است و براثر تماس دست یا استفاده از حوله ی کثیف به وجود می آید.

--------------------

1- گوش اندام حس شنوایی است.

2- گوش از سه بخش تشکیل شده است: گوش بیرونی، گوش میانی و گوش درونی.

3- گوش بیرونی شامل لاله ی گوش، مجرای شنوایی وپرده ی صماخ (پرده ی گوش) است.

4- صدا یا صوت از لرزش شدید اجسام در هوا تولید می شود به همین علت در خلا (جایی که هوا نیست مانند خارج از جو زمین) صدا تولید و منتقل نمی شود.

5- لاله ی گوش امواج صدا را به سمت مجرای شنوایی هدایت می کند. مجرای شنوایی صدا را به سمت گوش میانی هدایت می کند.

6- در مجرای گوش مایع چسبناکی ترشح می شود که از ورود گردوغبار و حشرات به داخل گوش جلوگیری می کند.

7- گوش میانی از استخوانهای کوچکی به نام چکشی، سندانی و رکابی تشکیل شده است.

8- براثر صدا پرده ی گوش به لرزش درمی آید. استخوانهای کوچک این لرزش را به بخش حلزونی در گوش درونی منتقل می کنند.

9- گوش میانی توسط کانالی به حلق مربوط می شود که سبب می شود فشار هوا در دو طرف پرده ی گوش یکسان بوده و آسیب نبیند.

10- گوش درونی از بخش حلزونی و مجراهای نیم دایره تشکیل می شود.

11- مایع درون بخش حلزونی لرزش پرده ی گوش را به اعصاب شنوایی منتقل و از آنجا به مغز می فرستد.

12- مایع درون گوش میانی علاوه بر انتقال لرزش پرده ی گوش، سبب حفظ تعادل بدن می شود.

13- وقتی به دور خود می چرخیم، مایع درون بخش حلزونی لرزش پیدا کرده و ما احساس سرگیجه کرده وممکن است به زمین بخوریم.

14- عفونت گلو و لوزه ها می تواند سبب عفونت پرده ی گوش و آسیب دیدن آن شود.

15- اگر پرده ی گوش آسیب ببیند ما دیگر نمی توانیم صدایی را بشنویم (گوش سنگین یا کر می شود).

16- بیماریهایی مانند اوریون، مخملک، سرخک، سرماخوردگی و گلودرد چرکی و نیز ضربه به گوش می تواند به گوش آسیب برساند.

----------------- -----

1- بینی اندام حس بویایی است.

2- بوی اجسام در حقیقت مولکولهایی از جسم است که از آن جدا شده و به همراه هوا وارد بینی می شوند.

3- زمانی که مولکول هایی از جسم در بخش نمناک بالای بینی حل شوند، ما بوی اجسام را حس می کنیم.

4- مواد بودار ترکیبات فراری هستند که در آب و چربی حل می شوند.

5- عصب های بویایی در بخش نمناک بالای بینی قرار دارند.

-----------------------

1- زبان اندام حس چشایی است. برجستگیهای روی زبان را پُرزهای چشایی می گویند.

2- باید مولکولهایی از جسم در مایع روی زبان حل شود تا ما مزه ی جسم را حس کنیم.

3- شیرینی، تلخی، شوری و ترشی چهار مزه ی اصلی هستند.هر بخش از زبان مزه ی خاصی را دریافت می کند.

4- نوک زبان مزه ی شیرین، ته زبان تلخی، شوری و ترشی نیز توسط دوطرف زبان دریافت می شوند.

5- بخش وسط زبان غیرحساس است و هیچ مزه ای را حس نمی کند.

----------------------

1- پوست بدن اندام حس لامسه است و از دو بخش پوست درونی و بیرونی و پوست بیرونی از دولایه ی بیرونی ودرونی تشکیل شده است.

2- سردی، گرمی، درد، فشار، نرمی و زبری را توسط پوست احساس می کنیم.

3- اگر چیزی را روی پوست بکشیم، گیرنده های لمسی را تحریک می کنیم.

4- اگر چیزی را روی پوست فشار دهیم، گیرنده های فشار را تحریک می کنیم.

5- گیرنده های درد، لمس، فشار، گرما و سرما در پوست وجود دارند.

6- گیرنده های حسی در بخشهایی از پوست مانند دست، پا و صورت بیشتر هستند.

7- در پوست علاوه بر گیرنده های حسی، غدد عرق وچربی و پیازمو نیز وجود دارند.

---------------------

1- کارهایی که شخص انجام می دهد یا ارادی هستند (مانند از جا بلند شدن)

یا غیر ارادی (مانند ترشح شیره ی معده).

2- تمام کارهایی که شخص انجام می دهد توسط دستگاه عصب کنترل می شوند. هماهنگی بین اندامهای مختلف بدن هم توسط دستگاه عصب انجام می شود.

3- سلولهای عصبی نِرون نام دارند و کارشان انتقال پیامها است.

4- دستگاه عصب از مغز (مخ، مخچه و بصل النخاع)، نخاع و رشته های عصب تشکیل شده است.

5- مخ بزرگترین بخش مغز است.

6- تفکر، یادآوری خاطرات، انجام کارهای ارادی از کارهای مخ است. صحبت کردن و راه رفتن تحت کنترل مخ است.

7- کار مخچه کنترل اعمال ماهیچه های مختلف بدن و نیز کنترل تعادل بدن است.

8- بصل النخاع پایین ترین قسمت مغز و رابط بین نخاع و بقیه ی قسمتهای مغز است و کنترل کارهای غیرارادی مانند تنفس را برعهده دارد.

9- نخاع مانند رشته ی سفیدی است که در درون ستون مهره ها جای داشته و رابط بین مغز و دیگر اندامهای بدن است.

10- مشخصه ی مهم سلولهای عصبی این است که قدرت ترمیم خود را ندارند یعنی اگر آسیب ببینند، بهبود نمی یابند.

11- بیماری فلج اطفال که در کودکی فرد را مبتلا می کند، یکی از عواملی است که به دستگاه عصب آسیب می رساند.

12- عامل بیماری فلج اطفال یک نوع ویروس است.

13- بجز فلج اطفال عوامل دیگری نیز سبب آسیب دستگاه عصب می شوند مانند تصادفات، ضربه هایی که به سر، گردن یا کمر فرد وارد می گردد مانند ضربه به سر که سبب خونریزی و فلج شدن بدن یا حتی مرگ هم می شود.

14- سی و یک جفت عصب نخاعی، نخاع را به بخشهای مختلف بدن (مانند شش، روده ها و...) وصل می کنند.

15- دوازده جفت عصب به مغز ارتباط دارند (مانند اعصاب بویایی، چشایی و....) که به آنها عصب مغزی می گویند.